Üsküdar Üniversitesi Pozitif Psikoloji Koordinatörü Dr. Öğr. Üyesi Fatma Turan, dijital çağda büyüyen gençlerin gönüllülüğe yöneliminin temelinde kimlik ve amaç arayışının yattığını belirtiyor. Gençler, "Ben kimim ve dünyadaki yaşam amacım nedir?" sorusuna cevap bulmak ve sosyal eşitsizlik, iklim krizi, insan/hayvan hakları gibi konulara duydukları yoğun duygusal duyarlılık nedeniyle gönüllülük çalışmalarına katılıyor.

Doğal afetler, savaşlar ve göçler gibi kriz dönemlerinde gençlerin 'faydalı olma' isteği daha da görünür hale geliyor.

Gönüllülüğün Pozitif Psikolojik Etkileri

Dr. Turan, pozitif psikoloji literatürüne göre gönüllülüğün, hiçbir maddi karşılık beklemeden topluma, bir gruba veya bireylere zaman, bilgi ve emek sunmak olarak tanımlandığını belirtiyor. Gönüllülük, bireyin iyi oluşunu (well-being) şu mekanizmalar üzerinden artırıyor:

• Öz-Yeterlik ve Öz-Değer: Bireylerde öz-değer ve öz-yeterliği güçlendirir.

• Duygusal Gelişim: Mutluluk, şefkat, minnettarlık, aidiyet gibi pozitif duyguları artırır ve duygu düzenleme becerilerini geliştirir.

• Anlam ve Amaç Duygusu: Anlam duygusunu derinleştirir ve amaç arayışına cevap sunar.

Gençlerin Gönüllülük Motivasyonları

Dijital çağ gençlerinin gönüllülükteki içsel ve sosyal motivasyonları farklı boyutlarda inceleniyor:

İçsel Motivasyonlar

• Anlam ve amaç arayışı.

• Empati ve adalet duyarlılığı.

• Toplumsal katkı sağlama ihtiyacı.

Sosyal Motivasyonlar

• Akran Etkisi: Olumlu yönde gelişim sağlayan dijital topluluklar ve akran dayanışması, sosyal sorumluluk projelerine katılımı artırır.

• Kariyer Sermayesi: Gençler, gönüllülük deneyimlerini liderlik, iletişim becerileri ve proje yönetimi gibi yetkinliklerin gelişimi olarak görmekte ve üniversite/iş başvurularında önemli bir fark yaratıcı unsur olarak değerlendirmektedir.

Sosyal Medya ve "Göstermelik Gönüllülük" (Slacktivizm) Riski

Sosyal medya, gençlerin gönüllülük davranışını farkındalık eşiğini düşürerek, eyleme hızlı erişilebilirlik sağlayarak ve güçlü duygusal uyaranlar yaratarak artırıyor. Ancak Dr. Turan, bu durumun risklerini de beraberinde getirdiğini ifade ediyor:

• Risk: Sosyal medyadaki 'beğen', 'paylaş', 'story at' gibi yüzeysel davranışlar, gerçek gönüllülüğün yerini alabilir. Bu duruma göstermelik gönüllülük (slacktivizm) adı verilmektedir.

• Dışsal Motivasyon: Beğeni, görünürlük ve takipçi kazanma gibi dışsal motivasyonlar, gönüllü davranışını gerçeklikten uzaklaştırabilir.

Afetler Gönüllülüğü Nasıl Dönüştürüyor?

Deprem, sel, yangın gibi kriz dönemleri, gönüllülük motivasyonlarının hem artmasını hem de yeniden şekillenmesini sağlıyor:

• Toplumsal Dayanışma: Afetler, toplumun 'birlik olma' düşüncesini, empati ve sorumluluk duygusunu aktifleştirerek somut ve hızlı destek ihtiyacını artırıyor.

• Profesyonelleşme: Kriz dönemlerinde gönüllülük, belediyeler, AFAD ve STK'lar gibi kurumlarla koordinasyon gerektirdiği için daha profesyonel hale geliyor. Kurumsal güven ve şeffaf kurumların tercih edilmesi önem kazanıyor.

Dijital Gönüllülük: Sahayı Desteklemek

Dr. Turan, dijital gönüllülüğün sahadaki gönüllülüğün yerine geçemeyeceğini, ancak onu tamamlayıp dönüştürdüğünü belirtiyor:

• Olumlu Etkiler: Evden çıkamayanlar, öğrenciler veya uzakta yaşayanlar için erişilebilirliği artırır; akademik mentorluk, çeviri ve içerik üretimi gibi uzmanlık temelli destek sağlar. Dijital kampanyalarla bağış toplama gücü artırılabilir.

• Dikkat Edilmesi Gerekenler: "Online destek yeterlidir" algısının oluşması, gençlerde sahadan kopma riskini doğurabilir. Dijital ortam, gerçek temasın dönüştürücü etkisini taşımayabilir ve sahadaki yoğun emeğin görünürlüğünü azaltabilir.

Dr. Turan, dünyayı güzelleştirmenin yolunun gönüllülük çalışmalarından geçtiğini vurgulayarak sözlerini tamamladı.